PENERBITAN BUKU AGAMA DAN TAMADUN ISLAM: SOROTAN PENGALAMAN DAN PERANAN DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA
PENERBITAN
BUKU AGAMA DAN TAMADUN ISLAM: SOROTAN PENGALAMAN DAN PERANAN DEWAN BAHASA DAN
PUSTAKA
Abd
Khalik bin Sulaiman
Noriyani
binti Yusoff
Suryani
binti Zakaria
Siti
Maizatul Rozihani binti Ikhsan
Dewan Bahasa dan Pustaka,
Malaysia
Latar
Belakang Program Penerbitan Dewan Bahasa dan Pustaka
Dewan Bahasa dan Pustaka
(DBP) ditubuhkan pada 22 Jun 1956 dan memulakan operasi pertamanya di Bukit Timbalan Johor Bahru
dengan nama Balai Pustaka. Hasil
daripada resolusi Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu pada 16-21 September tahun tersebut, nama
Balai Pustaka ditukar kepada Dewan Bahasa dan Pustaka. Pada bulan Julai 1957 DBP berpindah ke Jalan
Young Kuala Lumpur, dan dari saat itu bermulalah era penting dalam sejarah
perkembangan penerbitan buku Melayu di Malaysia. Sebelum tertubuhnya DBP,
penerbitan buku banyak diusahakan oleh Pejabat Karang-Mengarang (nama asalnya
Badan Menterjemah), Maktab Perguruan Sultan Idris, Tanjong Malim.
Penerbitan dalam bahasa
Melayu merupakan wahana penting bagi perkembangan ilmu dan tamadun negara bangsa
Malaysia. Melalui penerbitan dalam bahasa Melayu, DBP membina dan mengembangkan
bahasa dan sastera Melayu serta bidang ilmu yang telah dikenal pasti dapat
memenuhi keperluan masyarakat Malaysia. Peranan DBP dalam penerbitan jelas diperuntukkan dalam Akta DBP 1959 (Pindaan 1978), iaitu:
”Mencetak
atau menerbitkan atau membantu usaha percetakan atau penerbitan buku, majalah,
risalah dan bentuk persuratan lain dalam bahasa kebangsaan dan bahasa-bahasa
lain.”
Sebagai sebuah badan penerbitan kerajaan, Dewan
Bahasa dan Pustaka (DBP) bukan sahaja terlibat
dalam penerbitan buku teks sekolah dan majalah, bahkan turut terlibat dalam penerbitan
buku umum dalam pelbagai bidang ilmu seperti sains sosial dan kemanusiaan, sains dan teknologi, serta buku agama,
falsafah dan tamadun Islam sama ada buku ilmu mahupun buku kreatif.
Sebagai sebuah badan kerajaan, DBP mempunyai
garis panduan dalam menerbitkan bahan-bahan terbitannya. Bahan-bahan terbitan
Dewan Bahasa dan Pustaka memberi keutamaan
terhadap penerbitan berbahasa Melayu yang menjadi wahana perkembangan ilmu dan
tamadun bangsa. Walau bagaimanapun, penerbitan dalam bahasa-bahasa lain juga
diberi perhatian, dan penerbitan dalam bahasa-bahasa lain tidak pula bersalahan
dengan Akta Dewan Bahasa dan Pustaka, terutamanya yang berkaitan dengan
pengembangan bahasa dan sastera negara, serta yang berkaitan dengan kepentingan
pendidikan negara.
Dasar penerbitan yang
digariskan merangkumi penerbitan konvensional dan elektronik dengan kandungan
yang bermutu
yang dapat memenuhi keperluan pembaca. Dasar ini akan memastikan judul-judul
yang diterbitkan akan memberi manfaat yang besar kepada pembaca selain daripada memenuhi
tanggungjawab sosial DBP. Justeru, judul-judul yang diterbitkan ada yang tidak
memberikan pulangan kewangan yang menguntungkan, namun diharap dapat memberi
impak yang besar dalam memenuhi tanggungjawab sosial DBP. Sebagai sebuah
penerbit yang juga badan kerajaan, tumpuan penerbitan DBP adalah kepada
judul-judul yang kandungannya dapat:
- Memanfaatkan pembaca secara
positif dan memenuhi tanggungjawab sosial DBP.
- Membina tamadun bangsa.
- Merangsang minda pembaca.
- Menyemaikan nilai-nilai
murni, selaras dengan keperluan dalam kurikulum pendidikan negara.
- Meningkatkan ilmu dan daya
fikir masyarakat.
- Menyampaikan dasar-dasar
kerajaan, sama ada secara tersurat mahupun secara tersirat.
Dalam
tempoh lebih lima dekad penubuhannya DBP telah menerbitkan lebih 10,000 judul buku
dalam pelbagai bidang ilmu untuk pelbagai peringkat pembaca. Bermula dengan
buku terjemahan anak Raja dengan Anak
Papa pada tahun 1957, buku
terbitan DBP meningkat kepada kira-kira 300 judul pada tahun 1960, dan kini
meningkat lebih daripada 10,000 judul.
Sebagai sebuah agensi kerajaan, tidak semuanya bahan
terbitan DBP bermotifkan keuntungan komersial. Kira-kira 40 peratus bahan
terbitan DBP adalah untuk memenuhi tanggungjawab
sosial. Penerbitan buku yang amat khusus pasarannya seperti buku ilmiah dan buku
sastera seperti puisi dan drama ada kalanya diterbitkan dalam kuantiti yang begitu
kecil, iaitu kira-kira 500 naskhah sahaja, dan kos penerbitannya yang tinggi terpaksa
diberikan subsidi. Dalam penerbitan buku teks pula, walaupun DBP diberi
tanggungjawab menerbitkan banyak judul, terutamanya buku teks sekolah rendah,
namun tidak semua buku tersebut dicetak dalam kuantiti yang besar. Buku-buku
untuk pelajar aliran vokasional, pelajar masalah penglihatan, pelajar masalah
pendengaran, pelajar masalah pembelajaran serta buku dalam bahasa etnik seperti
bahasa semai, bahasa iban, bahasa kadazandusun, dan bahasa tamil dicetak dalam
kuantiti yang kecil dengan kos yang cukup besar, yang ada antaranya hanya untuk
memenuhi keperluan bagi kira-kira seratus orang pelajar sahaja. Dengan kata
lain “mahal tali daripada kerbau”. Sebagai contoh, daripada 110 judul buku teks
yang diterbitkan oleh DBP pada tahun 2016, hampir separuh daripadanya dicetak
pada kuantiti yang kecil, sedangkan kos penerbitan tidak jauh berbeza dengan
judul-judul untuk mata pelajaran aliran perdana.
Dalam
melaksanakan program penerbitannya, DBP memberikan penekanan yang sama rata
terhadap kuantiti dan kualiti. Bagi DBP, selain meningkatkan kuantiti judul
buku yang diterbitkan, penekanan terhadap kualiti dari segi kandungan dan
persembahan turut diberi keutamaan. Sebelum membuat keputusan untuk menerbitkan
sesuatu judul, penilaian dibuat oleh tenaga dalaman dan pakar luar. Malah, ada
judul yang dinilai melebihi sekali oleh pakar luar bagi memastikan kandungan
buku yang akan diterbitkan bermutu.
Fungsi
penerbitan DBP diletakkan di bawah Jabatan Penerbitan. Jabatan Penerbitan DBP
dibentuk secara rasmi pada tahun 1986 dan ketika itu hanya ditunjangi oleh tiga
bahagian, iaitu Bahagian Buku Pelajaran, Bahagian Penterjemahan dan Bahagian
Majalah. Penyusunan semula DBP pada tahun 1995, 1999 dan 2010 turut melibatkan
penstrukturan semula Jabatan Penerbitan.
Penstrukturan semula tersebut adalah sesuai dengan tuntutan perkembangan
semasa dan hala tuju penerbitan DBP.
(i)
Menerbitkan bahan bacaan,
rujukan dan maklumat hibur berbahasa Melayu dalam pelbagai bidang untuk semua
peringkat pembaca melalui media cetak dan elektronik.
(ii)
Menyebarluaskan bahan
bacaan, rujukan dan maklumat hibur dalam bahasa Melayu melalui terjemahan ke
bahasa-bahasa lain.
(iii)
Menerbitkan hasil
penyelidikan dalam bidang bahasa dan sastera Melayu yang diusahakan oleh DBP.
(iv)
Membina kepustakaan Melayu.
(v)
Membina dan membimbing
penulis untuk menghasilkan penulis yang mampu menghasilkan karya yang bermutu
melalui bengkel penulisan dan program pembinaan judul.
(vi) Melaksanakan program
pembinaan tenaga pakar luar seperti penilai, penyunting dan penyusun entri
indeks.
(vii)
Mengenal pasti judul untuk
cadangan terjemahan kepada bahasa utama dunia oleh pihak luar, khususnya
Institut Terjemahan Negara Malaysia, dan mengambil bahagian dalam program
memperkenalkan penulis Malaysia kepada masyarakat umum pada peringkat
kebangsaan dan antarabangsa.
(viii)
Mengadakan program lain yang
berkaitan dengan penerbitan seperti wacana intelektual, seminar, kolokium,
bengkel dan lain-lain serta mengambil bahagian dalam program seumpamanya yang
dianjurkan oleh pihak lain.
Tonggak dalam melaksanakan tanggungjawab
membina dan menguruskan bahan persuratan, terutamanya bahan persuratan Melayu,
pada masa ini digalas oleh sebelas bahagian utama di Dewan Bahasa dan Pustaka,
iaitu:
Bahagian Buku Bahasa:
Bertanggungjawab membina dan menerbitkan buku dalam pelbagai bidang bahasa dan
lingustik dari peringkat rendah hingga ke peringkat dewasa, bagi karya umum dan
karya ilmiah, termasuk membina bahan sokongan pengajaran dan pembelajaran untuk
guru dan pelajar dalam bidang bahasa Melayu.
Bahagian Buku Sastera:
Bertanggungjawab membina dan menerbitkan buku dalam pelbagai genre sastera
untuk peringkat dewasa, bagi karya umum dan karya ilmiah, kreatif dan buukan
kreatif.
Bahagian Buku Umum:
Bertanggungjawab membina dan menerbitkan buku umum dan ilmiah peringkat dewasa
dalam bidang sains dan teknologi, sains sosial dan kemanusiaan serta Agama dan
tamadun Islam.
Bahagian Buku Kanak-kanak
dan Remaja: Bertanggungjawab membina dan
menerbitkan buku untuk peringkat kanak-kanak dan remaja dalam pelbagai bidang
ilmu dalam bentuk karya kreatif dan bukan kreatif. Bahagian ini turut
menerbitkan bahan pengajaran dan pembelajaran dalam pelbagai bidang ilmu,
kecuali bidang bahasa Melayu yang diuruskan oleh Bahagian Buku Bahasa.
Bahagian Majalah:
Bertanggungjawab menguruskan penerbitan majalah dan jurnal dalam bahasa,
sastera, ekonomi, budaya, agama, serta sains dan teknologi untuk peringkata
kanak-kanak, remaja dan dewasa. Pada masa ini bahagian ini menguruskan
penerbitan 11 majalah bulanan dan empat jurnal dwitahunan. Kesemua 11 majalah
dan empat jurnal DBP diterbitkan secara konvensional dan digital, yang boleh
dicapai secara dalam talian.
Bahagian Buku Sekolah:
Bertanggungjawab menguruskan penerbiitan buku teks peringkat sekolah rendah dan
sekolah menengah dalam pelbagai aliran, termasuk aliran teknik dan vokasional
serta aliran Agama. Buku-buku yang diterbitkan merangkumi buku teks
konvensional dan buku teks digital.
Bahagian Perkamusan: Bertanggungjawab membina dan memantapkan korpus
bahasa Melayu melalui penyusunan kamus ekabahasa dan dwibahasa.
Bahagian Ensiklopedia:
Bertanggungjawab membina, memperkaya dan mengembangkan bahasa Melayu dalam pelbagai bidang ilmu melalui penerbitan
pelbagai jenis ensiklopedia.
Bahagia Multimedia:
Bertanggungjawab membina dan menerbitkan karya digital dalam pelbagai bidang
ilmu untuk peringkat kanak-kanak , remaja dan dewasa dalam bentukpenerbitan CD,
VCD, televisyen web, serta dalam talian.
Bahagian Pengeluaran dan
Penyelarasan Penerbitan: Bertanggungjawab
menguruskan penerbitan pada peringkat pasca editorial dari peringkat pracetak
hingga ke peringkat cetak. Bahagian ini turut menjadi urus setia dalam
menguruskan Dana penggerak Industri Buku Negara (PIBN).
Bahagian Harta Intelek:
Bertanggungjawab menguruskan dan melindungi harta penulis yang hak ciptanya
menjadi milik penulis atau organisasi berdasarkan Akta Hak Cipta. Bahagian ini
turut menguruskan perjanjian lesen penerbitan, pembayaran royalti serta urusan
pembelian dan penjualan hak cipta dalam dan luar negara.
Penerbitan
Buku Agama dan Tamadun Islam
Pada awalnya, penerbitan
buku
agama dan tamadun Islam DBP ditangani di
bawah unit yang kecil di Bahagian Buku Pelajaran, Dewan Bahasa dan Pustaka.
Kemudian, fungsi penerbitannya dikhususkan di bawah Projek Agama dan Tamadun Islam yang
ditubuhkan pada 2 Januari 1993 yang diletakkan di bawah Jabatan Penerbitan DBP.
Menyedari kepentingan penerbitan buku dalam bidang agama dan tamadun islam, pelaksanaan
fungsi penerbitan buku agama dan tamadun Islam DBP distrukturkan semula pada
Oktober 1995, dengan menaiktarafkan fungsi penerbitannya di bawah sebuah bahagian yang khusus, yang
dinamai Bahagian Agama, Falsafah dan Tamadun Islam (AFTI). Penerbitan buku-buku
agama di Bahagian AFTI ini memenuhi semua sasaran pembaca yang terdiri daripada
kanak-kanak, remaja dan dewasa. Selain menerbitkan buku, bahagian ini turut
menjalankan aktiviti keilmuan seperti seminar, bengkel dan wacana sebagai
langkah mengembangkan ilmu Islam kepada masyarakat.
Pada 1 Ogos 2010 berlaku
penstrukturan semula Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) untuk memberikan sinergi yang
dinamik terhadap keseluruhan fungsi penerbitan DBP. Bahagian Agama, Falsafah
dan Tamadun Islam (AFTI) digabungkan dengan dua bahagian lain dan dinaungi di
bawah satu bahagian, iaitu Bahagian Buku Umum. Melalui penggabungan ini, perancangan bagi penerbitan
buku-buku agama yang dibuat sebelum ini dilaksanakan dengan lebih aktif dan
sistematik, dan dapat dibuat secara lebih menyeluruh merentas bidang-bidang
ilmu yang lain seperti bidang sains dan teknologi, ekonomi, pengurusan, kewangan
dan lain-lain. Selain itu, DBP turut menerbitkan buku dalam bidang pendidikan
Islam bagi peringkat sekolah rendah dan sekolah menengah, termasuk buku untuk
pelajar yang mengambil peperiksaan Sijil Tinggi Agama Malaysia.
Sebagai sebuah agensi kerajaan, DBP turut
memainkan peranan menyokong pelaksanaan dasar-dasar kerajaan dengan menerbitkan
buku atau wacana yang berkaitan, termasuk dalam penerbitan buku agama dan
tamadun Islam. Antara dasar berkaitan yang dirujuk dalam pelaksanaan penerbitan
buku agama dan tamadun Islam ialah:
(i) Dasar Penerapan
Nilai-nilai Islam dalam Pentadbiran yang
telah diperkenalkan pada
tahun 1985, yang merupakan sebahagian daripada
pelbagai usaha Kerajaan Malaysia untuk memasukkan unsur-unsur Islam dalam pentadbiran dan
kehidupan rakyat Malaysia;
(ii)
Pendekatan Islam Hadhari
yang diperkenalkan oleh kerajaan Malaysia pada tahun 2004 sebagai pemacu Wawasan 2020, yang merupakan
sebagai pendekatan untuk membangunkan
ummah dan Negara berdasarkan perspektif ketamadunan Islam.
(iii)
Pelaksanaan program j-QAF,
yang merupakan antara usaha yang
dilakukan oleh Kementerian Pendidikan Malaysia dalam memperkasakan Pendidikan
Islam melalui penekanan khusus dalam pengajaran Jawi, al-Quran, bahasa Arab dan
fardu ain, yang dilaksanakan di peringkat sekolah rendah bagi memastikan semua
bidang dalam pendidikan Islam dapat dihayati dan diamalkan dalam kehidupan.
Dalam penerbitan buku
umum dalam bidang Agama dan Tamadun Islam, DBP menerbitkan buku dalam bidang
teras Islam seperti Al-Quran
dan Hadis, Akidah dan Tasawuf, Dakwah, Sejarah dan
Tamadun Islam, Perundangan Islam dan Siyasah Syari’iyyah,
Fiqh,
Usuluddin, Falsafah dan
Pemikiran Islam dan lain-lain. Selain bidang teras, DBP juga menerbitkan buku-buku yang merentas
bidang ilmu yang lain seperti sains dan teknologi, ekonomi, pendidikan, pengurusan,
kewangan dan lain-lain. Buku-buku yang diterbitkan merupakan buku karya asli
yang ditulis oleh para ilmuwan tanah air, buku ubah suai dan juga buku-buku
yang diterjemahkan daripada karya bahasa
asing, yang sebahagian besarnya daripada kitab-kitab Arab yang tersohor.
Penerbitan buku Agama
karya asli dilaksanakan sama ada secara dalaman mahupun melalui kerjasama
dengan pelbagai individu dan agensi luar. Dalam tempoh tahun 2000 hingga Oktober 2016 DBP
telah menerbitkan sebanyak 380 judul dalam bidang Agama untuk pelbagai
peringkat pembaca. Daripada jumlah tersebut 70 (22.6%) judul merupakan buku
kanak-kanak dan remaja, manakala 310 judul merupakan buku untuk peringkat
dewasa, iaitu seperti dalam Jadual 1.
Angka ini mewakili kira-kira 10 peratus
daripada keseluruhan jumlah judul buku yang diterbitkan oleh DBP sepanjang tempoh
tersebut.
Judul-judul yang diterbitkan
meliputi pelbagai bidang ilmu seperti Tafsir Al-Quran dan Hadis, Fiqh, Falsafah
dan Pemikiran, Sirah, Perundangan, Bahasa Arab dan Jawi serta buku yang
merentas bidang seperti dalam Jadual 2.
Selain itu, DBP turut menerbitkan kamus,
ensiklopedia, glosari dan istilah dalam bidang Agama dan Tamadun Islam.
Jadual
1: Penerbitan buku agama dan tamadun Islam mengikut
peringkat oleh DBP dari tahun 2000-2016.
|
Tahun
|
Buku Kanak-kanak
dan Remaja
|
Buku Dewasa
|
Jumlah
|
Buku Bidang Lain
|
|
2000
- 2005
|
110
|
46
|
156
|
1303
|
|
2006-2010
|
88
|
55
|
143
|
855
|
|
2011-2016
|
15
|
66
|
81
|
1108
|
|
JUMLAH
|
213
|
167
|
380
|
3266
|
Jadual
2: Penerbitan
buku buku agama dan tamadun Islam DBP 2000-2016 mengikut subbidang.
|
Subbidang
|
2000-2005
|
2006-2010
|
2011-2016
|
JUMLAH
|
|
Al-Quran
dan Hadis
|
19
|
18
|
6
|
43
|
|
Akidah
|
2
|
1
|
7
|
10
|
|
Fiqh
|
8
|
3
|
6
|
17
|
|
Falsafah/Pemikiran
|
6
|
15
|
27
|
48
|
|
Sirah
|
116
|
10
|
4
|
130
|
|
Perundangan
|
1
|
2
|
2
|
5
|
|
Bahasa
Arab/ Jawi
|
3
|
20
|
15
|
38
|
|
Merentas
Bidang
|
2
|
5
|
12
|
19
|
|
Kanak-kanak/
Remaja (Umum)
|
0
|
70
|
0
|
70
|
|
JUMLAH
|
157
|
144
|
79
|
380
|
Kerjasama
Penerbitan dengan Agensi Luar
DBP sentiasa berusaha mempertingkat
jumlah judul buku yang diterbitkan serta
menerbitkan bahan terbitan yang bermutu melalui rancangan penerbitan yang lebih
terancang dan berfokus. Justeru, DBP mengadakan kerjasama dengan beberapa
agensi penerbit dan bukan penerbit. Pihak-pihak dalam kerjasama tersebut saling
memanfaatkan kelebihan masing-masing. Kepakaran DBP dalam bidang penerbitan dan
kepakaran institusi yang berkenaan dalam bidang ilmu yang berkaitan disepadukan
untuk menghasilkan bahan terbitan yang mantap dan bermutu tinggi.
Kerjasama DBP ─ Jawatankuasa
Kumpulan Pakar
DBP sentiasa berusaha mempertingkat
jumlah judul buku yang diterbitkan serta
menerbitkan bahan terbitan yang bermutu melalui rancangan penerbitan yang lebih
terancang dan berfokus. Justeru, DBP mengadakan kerjasama dengan beberapa
agensi penerbit dan bukan penerbit. Pihak-pihak dalam kerjasama tersebut saling
memanfaatkan kelebihan masing-masing. Kepakaran DBP dalam bidang penerbitan dan
kepakaran institusi yang berkenaan dalam bidang ilmu yang berkaitan disepadukan
untuk menghasilkan bahan terbitan yang mantap dan bermutu tinggi.
Kerjasama DBP ─ Jawatankuasa
Kumpulan Pakar Sejarah dan Falsafah Sains: Program ini merupakan
antara usaha awal yang dilaksanakan oleh DBP dalam menghasilkan buku-buku yang
berkaitan dengan Sejarah dan Falsafah Sains menurut perspektif Islam, selaras
dengan usaha kerajaan untuk melahirkan modal insan menurut acuan sendiri
sebagaimana yang termaktub dalam Wawasan 2020.
Menyedari pendedahan terhadap ilmu sains yang berlandaskan acuan Barat
semata-mata boleh mendatang banyak mudarat kepada kehidupan dan alam, dan menjadikan
manusia buta terhadap sumbangan dan peranan para ilmuwan Islam terhadap
kegemilangan tamadun dunia pada zaman silam, serta boleh menjadikan mereka sebagai umat yang rakus dan tidak
beretika dalam mengeksploitasikan alam, DBP telah mengadakan kerjasama dengan
para ilmuwan sains tempatan di bawah suatu jawatankuasa yang dinamai
Jawatankuasa Kumpulan Pakar Sejarah dan
Falsafah Sains, yang ditubuhkan pada tahun 1991. Jawatankuasa ini dianggotai
oleh beberapa orang pakar dalam pelbagai bidang sains dari Institusi Pengajian
Tinggi Tempatan, yang antaranya ialah Prof. Dr.
Mohd. Yusof Haji Othman (Fizik - UKM), Prof. Dr. Abd Latif Samian
(Falsafah Matematik - UKM), Prof. Dr.
Azizan Baharudin (Biologi - UM), Prof. Dr. Shaharir Mohamad Zain (Matematik -
UKM), Prof. Madya Dr. Mat Rofa Ismail (Falsafah Matematik - UPM), Prof. Madya
Dr. Syed Muhammad Dawilah al-Edrus (USM), dan Prof. Dr. Khalijah Mohd Salleh
(Fizik - UKM). Selain merangka buku dalam bidang Sejarah dan Falsafah Sains,
Jawatankuasa ini juga mengadakan kerjasama dengan beberapa agensi lain bagi
mengadakan sesi wacana ilmu berdasarkan tema tertentu, yang antaranya ialah
kejasama dengan Jabatan Mufti Pulau Pinang. Buku-buku yang diterbitkan melalui
jawatakuasa ini beasaskan tema yang merangkumi Sejarah Sains, Falsaafah Sains,
Dasar dan Etika Sains serta Sains dan Masyarakat, yang digunakan dalam kursus
Sejarah dan Falsafah Sains, yang menjadi kursus wajib di beberapa universiti
awam tempatan. Buku pertama yang diterbitkan melalui kerjasama dengan
jawatakuasa ini ialah Wacana Sejarah dan
Falsafah Sains: Sains, Teknologi dan Globalisasi yang terbit pada tahun
2003.
Projek Komisi Penerbitan: Sebagai
penerbit kerajaan, DBP turut menggalas amanah dan tanggungjawab sosial yang
perlu dilaksanakan kepada penerbit lain. Kekurangan sumber tenaga manusia
bukanlah kekangan yang menjadi penghalang kepada DBP untuk melaksanakan
fungsinya. Justeru, melalui projek komisi penerbitan, DBP menjalinkan kerjasama
dengan beberapa penerbit. Antaranya ialah Pustaka Yamien Sdn. Bhd. dalam
menerbitkan Siri Kegemilangan Anbiya’,
terjemahan Ensiklopedia Safir (12
jilid), dan penerbitan Tafsir Maudhu‘iy (tafsir
bertema, 10 jilid); Dar Bayazi Sdn. Bhd. dalam menerbitkan
buku Biografi Ulama Malaysia dan Biografi Tokoh Dakwah; Makmal Grafik
Sdn. Bhd. dalam penerbitan Ensiklopedia Islam (5 jilid); dan Syarikat
Multi Excellence Productions (MEPS) dalam penerbitan Tafsir al-Maraghiy (15 jilid).
Memanfaatkan
Ilmuwan Agama dalam Penerbitan
Satu lagi usaha dalam menghasilkan buku Agama
dan Tamadun Islam yang bermutu serta mengisi lompang subbidang ilmu yang masih
belum ada bukunya, DBP mengambil
inisiatif memanfaatkan para ilmuwan Agama yang ada di Institusi Pengajian
Tinggi dan institusi lain yang berkaitan melalui pembentukan jawatankuasa dalam
pelbagai subbidang ilmu Agama, yang mula dilaksanakan pada tahun 2013. Program yang
dinamai Penerbitan Berpakej ini digerakkan dengan kerjasama tenaga pakar daripada
IPT, agensi-agensi kerajaan, badan bukan kerajaan (NGO), serta individu
yang pakar dalam bidang yyang berkaitan. Melalui kerjasama ini, maka falsafah
ilmu dapat dilihat dengan lebih jelas berdasarkan pemetaan bidang dan perancangan
judul yang lebih terancang serta penghasilan judul buku yang seimbang antara
bidang dengan subbidang ilmu. Buku-buku yang dibina merangkumi buku umum dan buku ilmiah untuk peringkat kanak-kanak,
remaja dan dewasa. Panel pakar yang
dilantik berfungsi memberikan pandangan, mencadangkan buku yang perlu
diterbitkan, dan mengenal pasti isu-isu semasa mengikut bidang yang boleh
ditulis supaya karya yang dihasilkan berasaskan perkembangan semasa dalam sesuatu bidang
ilmu.
Sehingga
kini, DBP telah menubuhkan beberapa panel pakar bidang yang khusus untuk bidang
Agama bagi mendapatkan manuskrip yang berautoriti dalam pelbagai subbidang Agama.
Panel-panel ini bertindak sebagai duta di institusi masing-masing, di samping
berperanan sebagai pemangkin aktiviti penulisan. Mereka juga mengenal pasti kelompangan
dalam sub-sub bidang Agama yang masih belum diterokai oleh penulis yang lepas.
Selain itu, mereka menilai manuskrip supaya mendapat manuskrip yang bermutu dan
menepati piawaian DBP. Panel Pakar Bidang yang telah ditubuhkan adalah seperti
yang berikut:
· - Pengajian al-Qur’an
· - Pengajian
Hadith
· - Akidah
dan Tasawuf
· - Perundangan
Islam dan Siyasah Syar’iyyah
· - Falsafah
dan Pemikiran Islam
· - Sejarah
dan Tamadun Islam
· - Ekonomi
Islam dan Muamalat
· - Sains
dan Teknologi Islam
· - Dakwah
· - Perbandingan
dan Dialog antara Agama
· - Pendidikan
Islam
· - Fiqh
Usaha DBP Membantu Penerbit Bumiputera
Menyedari tiada perhatian
yang khusus diberikan terhadap pembangunan industri perbukuan negara, pada
tahun 2005 DBP telah mengambil inisiatif memohon kepada kerajaan agar
diwujudkan suatu dana perbukuan khas yang dapat membantu
individu, persatuan, dan penerbit buku bumiputera, khususnya penerbit berskala
kecil dan sederhana, dalam usaha meningkatkan
judul buku berbahasa Melayu dalam pelbagai bidang dan kategori. Antara matlamat dana ini ialah:
- Menyumbang terhadap
pembentukan masyarakat perdagangan dan perindustrian bumiputera dalam industri
perbukuan buku.
- Memainkan peranan DBP dalam
pelaksanaan Dasar Buku Negara, iaitu memastikan kegiatan pembangunan buku
dijadikan salah satu perusahaan utama, iaitu perusahaan budaya dan ilmu.
- Membangunkan sumber manusia
dalam industri perbukuan melalui program
latihan yang terancang.
Dana ini, yang dinamai dana Penggerak Industri Buku Negara (PIBN) dan diluluskan
oleh kerajaan pada tahun 2006 memperuntukkan antara
RM5,000.00 hingga RM30,000.00 bagi setiap judul buku berdasarkan kategori buku bagi
membantu penerbit dalam pembinaan manuskrip. Kategori buku bagi dana ini ialah:
·
Buku ilmiah.
·
Biografi/autobiografi/memoir.
·
Buku umum dewasa.
·
Buku remaja.
·
Buku kanak-kanak.
·
Buku lain mengikut
pertimbangan DBP.
Sehingga kini, DBP telah menguruskan pengagihan
dana PIBN kepada 123 penerbit, dengan melibatkan 425 judul serta mengadakan
beberapa kursus penerbitan dengan menggunakan dana ini. Daripada jumlah
tersebut, 113 judul yang didanai adalah untuk buku Agama dan Tamadun Islam bagi
pelbagai peringkat pembaca.
Penerbitan
Karya Besar Tempatan
Tafsir
Mubin (6
jilid): Buku tafsir ini ditulis oleh Salahuddin
Abdullah dan Omar Khalid dan disemak oleh Ahli Jawatankuasa Penyemakan dan
Penilaian Dewan Bahasa dan Pustaka, serta mendapat pengesahan daripada Bahagian
Kawalan Penerbitan dan Teks al-Qur’an, Kementerian dalam Negeri pada 1 Ogos
2008. Kandungannya merupakan Tafsiran al-Qur’an 30 juzuk mengikut urutan surah,
yang disampaikan secara yang lebih mudah difahami oleh orang awam.
Kamus
Besar Arab-Melayu:
Kamus yang mengandungi lebih 54,000 entri ini dihasilkan oleh kumpulan penyusun
yang diketuai oleh Ustaz Othman Khalid (mantan Prof. Madya Jabatan Pengajian
Arab dan Tamadun, UKM). Entri dalam kamus ini berpandukan beberapa kamus
tersohor seperti al-Mu‘jam al-Wasid, al-Munjid dan Mu’jam al-‘Arabi
al-Asasi. Setiap entri diberikan makna dan huraian dalam bahasa Melayu
berserta contoh ayat mengikut konteks penggunaan dalam al-Qur’an, hadis dan
teks klasik Arab.
Siri ini memaparkan kisah yang berlaku dalam
kalangan para nabi dan rasul yang diolah dengan cara yang berkesan dan dapat
menarik minat pembaca. Kisah ini diolah supaya sejarah dan sirah itu
betul-betul menepati Islam dan bukannya daripada sumber Israiliyyat. Siri ini
dimulai dengan kisah Nabi Adam a.s. hingga ke zaman Nabi Muhammad SAW. Buku ini
amat bermanfaat sebagai pemberi maklumat kepada ibu bapa, remaja, dan
kanak-kanak. Buku ini dikomisikan kepada Pustaka Yamien Sdn. Bhd.
Al-Ahkam (7 jilid):
Buku yang mengandungi rencana tentang undang-undang Islam yang diaplikasikan di
Malaysia ini ditulis oleh para pensyarah Universiti Islam Antarabangsa Malaysia
(UIAM).
Al-Syariah (5 jilid):
Buku yang ditulis oleh para pensyarah Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM) ini
membincangkan secara ilmiah tentang kehakiman Islam di Malaysia dalam pelbagai
sudut.
Selain judul-judul yang dinyatakan di atas, DBP
turut memainkan peranan dalam usaha
menyokong pelaksanaan program j-QAF dengan menerbitkan buku yang berkaitan
dengan Pengajaran dan Pembelajaran j-QAF (Jawi, al-Qur’an, Bahasa Arab
dan Fardu Ain) serta memperkenalkan tokoh cendekiawan Islam kepada kanak-kanak
dan remaja. Judul-judul yang berkaitan seperti dalam Jadual 3.
Jadual
3: Terbitan DBP dalam menyokong pelaksanaan kurikulum persekolahan.
|
Bil.
|
Judul
|
Jumlah
Judul
|
|
1.
|
Siri Pendidikan untuk j-QAF
|
50
|
|
2.
|
Siri Kemahiran dan kebolehan
Menguasai Bahasa Arab
|
40
|
|
3.
|
Siri Pendidikan al-Qur’an
untuk Kanak-kanak
|
70
|
|
4.
|
Siri Kisah Kanak-kanak (Qisas al-Atfal)
|
10
|
|
5.
|
Siri Kisah Teladan
|
5
|
|
6.
|
Siri Pengukuhan Bacaan Jawi
Sekolah Rendah
|
50
|
|
7.
|
Siri Tokoh Cendekiawan Islam
|
30
|
Usaha
Penterjemahan dan Pengdaptasian Karya Besar
Selain menerbitkan buku karya asli, DBP juga
mengambil inisiatif menterjemah dan mengadaptasi karya besar ke dalam bahasa
Melayu sebagai satu usaha memartabatkan bahasa Melayu dan menyebarkan ilmu
secara lebih meluas, terutamanya kepada kumpulan sasar yang tidak menguasai
bahasa asal karya berkenaan. Walau bagaimanapun, usaha ini diperlahankan
setelah kewujudan Institut Terjemahan Negara (kini Institut Terjemahan dan Buku
Malaysia). Antara karya yang diterbitkan adalah seperti yang berikut:
Ensiklopedia Safir
(12 jilid): Penerbit asal buku ini
ialah Syarikat Safir, Kaherah. Buku ini
diterbitkan pertama kali pada tahun 2000. Penterjemah buku ini ialah Dr. Hassan
Basri bin Awang Mat Dahan et al. Cetakan kedua buku ini adalah pada tahun 2002,
manakala cetakan ketiga pula pada tahun 2004. Ensiklopedia ini memaparkan
maklumat dan ilmu yang berkaitan dengan al-Qur’an, Sunnah, akidah, fiqh, usul
fiqh, sirah nabi, ulama Islam, sejarah Islam baharu dan lama, akhlak, agama dan
lain-lain lagi. Ensiklopedia ini juga mampu menyelesaikan persoalan untuk
mendapatkan maklumat ilmiah tentang alam dan manusia, kesenian dan
kesusasteraan berserta kajian yang menyeluruh mengikut pandangan Islam. Ensiklopedia ini sesuai dijadikan rujukan
kepada para remaja, dewasa dan pengkaji.
Para penulis asal ensiklopedia ini terdiri daripada tokoh akademik dalam
bidang khusus masing-masing dari Universiti al-Azhar, Universiti Ain al-Shams,
Universiti Kaherah dan Dar al-Ulum. Kewibawaan ensuklopedia ini tidak dapat
dipertikaikan lagi sebagai rujukan global dan syumul dan sesuai untuk tatapan
semua lapisan masyarakat Islam. Panel penulis ini sangat berpegang kepada
prinsip kaji selidik yang teliti dan mendalam, memilih isi kandungan yang
meliputi semua aspek ilmu Islam dalam bentuk yang terperinci. Ia juga mencakupi keperluan para
pelajar dalam pelbagai sudut keilmuan, kesenian dan kesusasteraan. Buku ini
dikomisikan kepada Pustaka Yamien Sdn. Bhd.
Al-Qur’anu
’L-Karim Terjemahan dan Huraian Maksud (5 Jilid): Penulis asal buku ini ialah Maulana ‘Abdullah Yusuf ‘Ali.
Tafsir ini telah diterjemahkan oleh Abu Salah Muhammad ‘Uthman El-Muhammady dan
diterbitkan pada tahun 1992. Cetakan kedua buku ini adalah juga pada tahun 1992
dan cetakan ketiga pula pada tahun 1999. Ia terdiri daripada 5 jilid. Buku
ini merupakan kitab tafsir yang lengkap yang diusahakan oleh Maulana ‘Abdullah
Yusuf ‘Ali. Tafsir ini ialah terjemahan keseluruhan surah al-Qur’an, iaitu
sebanyak 114 surah bersama huraiannya. Penulis juga mentakwilkan pengertian
ayat-ayat al-Qur’an yang memerlukan penjelasan yang terperinci. Dalam mentafsir
ayat-ayat al-Qur’an ini, penulis telah merujuk tafsir yang lebih muktabar bagi
menyokong penulisan tafsir ini. Tafsir ini amat sesuai dibaca bagi memahami
al-Qur’an kerana olahan yang baik bagi memudahkan para pembaca memahami maksud
tafsiran sesebuah ayat al-Qur’an. Penerbitan buku ini dikendalikan oleh DBP
sepenuhnya termasuk editorial dan reka letak.
Fiqh dan Perundangan Islam Jilid 1-8: Buku Fiqh dan
Perundangan Islam ini ialah terjemahan daripada buku al-Fiqh al-Islam wa Adillatuh, yang terdiri daripada lapan jilid,
karya Dr. Wahbah al-Zuhaili. Buku ini merupakan sebuah karya agung zaman ini
tentang ilmu fiqh dan perundangan Islam yang bersifat ensiklopedik. Ia
mengandungi keseluruhan aspek tentang fiqh yang bermula daripada persoalan
taharah, ibadat, muamalat, dan juga persoalan perundangan yang merangkumi aspek
undang-undang jenayah, wasiat, undang-undang keluarga, undang-undang kontrak
dan lain-lain. Buku iniditerjemahkan oleh panel penterjemah yang dilantik oleh
DBP, dengan kos penterjemahan dan
penyuntingan dibiayai oleh Yayasan Pembangunan Ekonomi Islam Malaysia (YPEIM). Buku ini terbit secara
berperingkat-peringkat bermula dari tahun 1994 sehingga tahun 2011, dan diulang cetak sebanyak lima kali.
Sejarah Tamadun Islam
Ibn Kathir (al-Bidayah wa al-Nihayah): Karya agung ini ditulis
oleh Ibn Kathir, tokoh ilmuwan Islam yang hidup pada kurun ke-8 hijrah. Karya
yang mengandungi 14 jilid ini menghuraikan sejarah permulaan pemerintahan umat
yang lalu dari zaman Arab jahiliyyah, zaman khulafa’ al-Rashidin, Umawiyah,
Abbasiyah sehinggalah zaman keruntuhan kerajaan Abbasiyah. Bahagian akhir kitab
ini mengutarakan persoalan hari akhirat, hari kebangkitan, serta kisah-kisah
yang memberikan panduan dan nasihat untuk menjadi manusia yang bertakwa. Kerja
penterjemahan dan penerbitan buku ini diusahakan oleh Syarikat Multi Excellence
Productions (MEPS) dan dibiayai sepenuhnya oleh
Dewan Bahasa dan Pustaka dan diterbitkan pada tahun 2005.
Muhammad:
Ensiklopedia Sirah
(8 jilid): Ensiklopedia ini merupakan karya
terjemahan daripada buku yang bertajuk Muhammad SAW Encyclopaedia of Seerah
yang ditulis oleh Afzalur Rahman dan diterbitkan oleh Muslim Educational School
Trust. Ensiklopedia ini memaparkan pelbagai tema kehidupan yang bersandarkan
sirah Nabi Muhammad SAW.
Ensiklopedia Ekonomi Islam (2 jilid):
Buku ini ialah karya terjemahan daripada buku bahasa Arab yang ditulis oleh Dr.
Muhammad Abdul Mun‘im Al-Jamal. Penterjemah buku ini ialah Salahuddin
Abdullah. Cetakan pertama buku ini
adalah pada tahun 1992, manakala cetakan kedua pula pada tahun 2000. Buku ini
membincangkan kekuatan, keutamaan, keunggulan sistem ekonomi Islam dan matlamat
utamanya. Seterusnya disusuli dengan huraian tentang ekonomi Islam, iaitu yang
berkaitan dengan bidang kewangan umum dengan tujuan menjalinkan hubungan yang
erat antara sistem ekonomi Islam sebagai ilmu induk dengan sistem yang lahir
dalam pelbagai bentuk ilmu pengetahuan moden sekarang.
Ensiklopedia
Islam (5
jilid): Ensiklopedia ini ialah karya adaptasi
daripada bahasa Indonesia yang bertajuk Ensiklopedi Islam Jilid 1-5
terbitan PT Ichtiar Baru Van Hoeve, Jakarta. Ia mempunyai 5 jilid dan
diterbitkan pada tahun 2004. Cetakan kedua pula pada tahun 2006. Ensiklopedia
ini membincangkan Islam dari pelbagai aspek yang merangkumi syariah, sejarah,
kebudayaan, politik, ekonomi dan lain-lain. Ensiklopedia ini sangat sesuai
dibaca oleh setiap lapisan masyarakat yang ingin mengetahui gambaran yang tepat
tentang Islam, dan mengungkapkan Islam dari perspektif umat Islam. Buku ini dikomisikan kepada Makmal Grafik Sdn. Bhd.
Penutup
Pelaksanaan secara
serius program penerbitan buku-buku Agama dan Tamadun Islam DBP telah
menjangkau melebihi tiga dekad. Dalam menerbitkan buku-buku Agama dan Tamadun
Islam, sebagai sebuah agensi penerbitan kerajaan, DBP tidak hanya meletakkan
keuntungan komersial sebagai matlamat utamanya, malah perlu memberi tumpuan
terhadap peranannya dalam melaksanakan dan menyokong dasar-dasar dan
program kerajaan. Justeru, penerbitan
buku-buku agama dan tamadun Islam oleh DBP dalam pelbagai bidang memperlihatkan
kepekaan DBP dengan kehendak kerajaan dan masyarakat. Perkara ini terpancar
daripada judul-judul yang diterbitkan. Melalui penerbitan buku karya asli,
terjemahan dan adaptasi, DBP turut berperanan membantu membina kemahiran dan
kepakaran penulisan dan penerbitan dalam kalangan ilmuwan dan kakitangan badan
penerbitan lain melalui sesi bimbingan yang berterusan.
Kelangsungan DBP sebagai sebuah badan
penerbitan kerajaan turut dilestarikan melaui strategi kerjasama pintar dengan
pelbagai agensi awam dan swasta. Dalam hal ini, DBP turut membantu menjana
ekonomi penerbit lain melalui kerjasama penerbitan dan dana PIBN yang diuruskan.
Sebagai sebuah agensi bahasa
dan persuratan Melayu pula, DBP perlu lebih teliti dalam menerbitkan
buku-bukunya, kerana antara matlamat penerbitan DBP ialah mengembangkan bahasa dan
persuratan Melayu. Sehubungan denga itu, aspek kualiti kandungan diberi
perhatian yang serius. Penerimaan terhadap buku-buku agama dan tamadun Islam terbitan
DBP diakui oleh pelbagai pihak hasil daripada prosedur penerbitan yang melalui peringkat
penilaian yang dikawal sejak dari proses pembinaan manuskrip lagi. Namun demikian, dalam melaksanakan program penerbitannya,
DBP seperti juga penerbit lain tidak dapat lari daripada cabaran isu semasa dan
isu-isu lain yang berkaitan. Antaranya, sebahagian penerbit yang dilantik kurang
serius dari aspek editorial dan pengeluaran. Malah, ada penerbit yang wujud
semata-mata kerana adanya program pengkomisian DBP. Hal ini
menyebabkan DBP perlu memberikan tumpuan yang lebih terhadap aspek bimbingan sehingga
menjejaskan jadual penerbitan. Malah, ada penerbit yang gagal menyiapkan projek
penerbitan yang dikomisikan kepada mereka. Manuskrip yang disalurkan kepada DBP
untuk mendapatkan dana PIBN juga didapati banyak yang tidak mencapai tahap dan
kualiti yang digariskan dan terpaksa ditolak. Selain itu, DBP turut menerima
kesan daripada peningkatan inflasi dan kemerosotan ekonomi semasa. Kos sara
hidup yang tinggi, kemerosotan daya beli
masyarakat dan agensi yang berkaitan, serta pengurangan peruntukan tahunan yang dialami oleh DBP dan
agensi-agensi lain menyebabkan DBP perlu menilai kembali sebahagian program
penerbitan yang dirancang.
No comments: